Όταν το παιδί που φροντίζει, γίνεται ο ενήλικας που νιώθει πως έχει την ευθύνη για την φροντίδα των άλλων

Από την παιδική μας ηλικία ανήκουμε σε συστήματα σχέσεων – με πιο σημαντικό το οικογενειακό σύστημα. Η οικογένεια που μεγαλώνουμε, υιοθετεί μια συγκεκριμένηδομή, με δικούς της κανόνες, τακτικές και όρους. Με αυτό τον τρόπο μαθαίνουμε να συνυπάρχουμε με τους άλλους ανθρώπους με βάση τις θέσεις και τα πρότυπα σχέσεων που έχουμε χτίσει σε αυτό το πλαίσιο.

Τι γίνεται όμως σε περιπτώσεις όπου η θέση μας δεν ήταν παρά άλλη από αυτή του παιδιού; Αν κοιτάξουμε γύρω μας –ή και αν παρατηρήσουμε κάποιοι τους εαυτούς μας- σίγουρα θα δούμε ενήλικες να νιώθουν πως πρέπει να είναι υπερβολικά διαθέσιμοι για τους άλλους, να νιώθουν πως πρέπει να αποσιωπούν για να μην στεναχωρήσουν τους άλλους και να νιώθουν την ευθύνη πως κάτι πρέπει συνεχώς να κάνουν για να βοηθήσουν. Μπορεί να νιώθουν πως παρέχοντας αμέριστη ασφάλεια και ζεστασιά στους άλλους και δείχνοντας μεγάλη διαθεσιμότητα, τους τοποθετεί στις θέσεις του πολύ καλού φίλου, του υπεύθυνου εργαζόμενου, του πιστού συντρόφου κ.ο.κ. Την ίδια στιγμή, παραχωρούν τόσο μεγάλο χώρο από τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να δείχνουν αρκετά αγχωμένοι, να νιώθουν πως κάτι τους βαραίνει και να μην αναγνωρίζουν τον λόγο. Υπάρχει επομένως ένας διττόςρόλος, που από την μία εξυπηρετείται το κομμάτι της ταυτότητας του τέλειου φροντιστή και από την άλλη ενδέχεται να μας κρατά σε μη λειτουργικά πρότυπα σχέσεων.

Πολλές φορές όμως αυτή η θέση του «φροντιστή-ενήλικα» σχετίζεται με τη θέση του «παιδιού-φροντιστή» στην οικογένεια καταγωγής. Από παιδί μαθαίνει πως ο τρόπος για να λειτουργήσει μέσα στην οικογένεια στην οποία ανήκει, είναι το να φροντίζει τους άλλους και να είναι σε ετοιμότητα προκειμένου να ρυθμίσει οποιοδήποτε απρόοπτο συμβεί. Συνήθως τα προβλήματα που έρχεται αντιμέτωπο δεν είναι δικά του. Είτε πρόκειται να ισορροπήσει μια σύγκρουση μεταξύ των γονέων ή/και αδερφών του, είτε πρόκειται να αναλάβει την φροντίδα ενός γονέα (π.χ σε περίπτωση διαζυγίου/ασθένειας), είτε ακόμη και αν πρόκειται να υποκαταστήσει την θέση ενός γονέα που έχει φύγει από τη ζωή. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, η στάση που το παιδί διατηρούσε στην οικογένεια ήταν πολύ χρήσιμη για την συνολική λειτουργία της.

Η τόσο μεγάλη αφοσίωση, λοιπόν, στη φροντίδα των άλλων περιορίζει πολύ τον χώρο από το παιδί στο να αναγνωρίσει και να έρθει σε επαφή με τις δικές του ανάγκες. «Παίρνει ζωή» και συνεχίζει να επιβιώνει μέσα από τις ανάγκες των άλλων. Ως ενήλικας είναι σε έναν αγώνα αναζήτησης ατόμων στους οποίους θα νιώθει πολύτιμος και σημαντικός. Ιδίως στις ερωτικές σχέσεις, αφιερώνει πολύ τον εαυτό του, υποχωρώντας σε οτιδήποτε ο άλλος θεωρεί σημαντικό. Μετέπειτα, ενδέχεται, όταν επέρχονται συγκρούσεις ή χωρισμοί, να νιώθει υπεύθυνος, σκεπτόμενος αν έκανε κάτι «λάθος» ή αν δεν ήταν αρκετά «καλός» ο ίδιος. Σαν να αναδεύεται μια εσωτερική φωνή ενός παιδιού που λέει «Δεν πρέπει να τους απογοητεύσουμε, προσπάθησε περισσότερο».

Όταν το παιδί μέσα μας, συναντά την ενήλικη ζωή μας, αποζητά διαρκώς επιβεβαίωση από τους άλλους, οδηγώντας σε έντονο άγχος, στρες και συναισθηματική εξάντληση.Γνωρίζοντας τον εαυτό μας μέσα από τις προσωπικές μας αφηγήσεις, αναγνωρίζουμε τα βιώματα και τις θέσεις που έχουν γίνει κομμάτι της ιστορίας μας. Σε πολλές περιπτώσεις οι βασικοί φροντιστές μας μπορεί να μην είχαν ούτε οι ίδιοι επιλογή, αλλά προσπαθούσαν να βρουν τρόπους προκειμένου να λειτουργήσει η οικογένεια.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως το να είναι κάποιος στην θέση του παιδιού φροντιστή, δε σημαίνει πως είχε απαραίτητα μια κακή παιδική ηλικία. Εξαρτάται κάθε φορά από τα νοήματα και τα βιώματα του κάθε ανθρώπου. Εάν βρισκόσασταν  για πολύ καιρό σε αυτή την θέση και αναγνωρίζετε πως οι συνέπειές της εμφανίζονται με μη λειτουργικό τρόπο στην ενήλική ζωή, τότε ένα σημαντικό βήμα είναι να αναγνωρίσετε εάν σας εξυπηρετεί πλέον αυτός ο ρόλος. Πολλές φορές μπορεί να νιώθετε ενοχές και τύψεις, συναισθήματα που θέλουν να σας τραβήξουν στον ρόλο του φροντιστή.  Λέγοντας «όχι» όταν νιώθετε πως οι δυνάμεις σας λιγοστεύουν και φροντίζοντας τον εαυτό σας, δίνεται χώρο σε εσάς και στις ανάγκες σας, ανακουφίζοντας τον εαυτό σας από το βάρος της ευθύνης των άλλων.

Νικολέτα Μαργέλου, Ψυχολόγος Α.Π.Θ.

Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια